Açık denizde seyir halindeyken enerji, bir yatın en kritik kaynağıdır. Navigasyon cihazlarından endüstriyel mutfak ekipmanlarına kadar her sistem elektriğe ihtiyaç duyar. Karadan bağımsız (off-grid) bir yaşam alanı olan yatlarda, elektrik altyapısının tasarımı hayati önem taşır. Doğru hesaplanmış bir jeneratör ve verimli bir dağıtım sistemi, güvenli bir yolculuğun temelidir. UNOKS gibi profesyonel tedarikçiler, bu karmaşık enerji ağının doğru bileşenlerle kurulmasını sağlar.
Yat Elektrik Sisteminin Temel Yapısı
Yatların elektrik altyapısı, konutlardan farklı olarak iki ana akım türünü aynı anda yönetir. Mühendisler, sistemi DC (Doğru Akım) ve AC (Alternatif Akım) olmak üzere ikiye ayırır.
DC Sistemler (12V/24V)
DC sistemler, akü bankalarından beslenir. Motorun çalışmadığı durumlarda temel işlevleri sürdürür. Seyir elektronikleri, sintine pompaları, aydınlatma ve haberleşme cihazları genellikle bu hattı kullanır. Düşük voltajla çalıştığı için çarpılma riski azdır ancak kablo kesit hesaplamaları dikkatle yapılmalıdır. İnce kablolar, voltaj düşümüne ve aşırı ısınmaya neden olur.
AC Sistemler (110V/220V/380V)
Yüksek güç gerektiren cihazlar AC akım kullanır. Klimalar, su yapıcılar (watermaker), fırınlar ve bulaşık makineleri bu gruba girer. Bu enerji, jeneratörlerden veya limandayken sahil besleme hattından sağlanır. AC sistemlerde güvenlik, kaçak akım röleleri ve doğru topraklama ile sağlanır.
Jeneratör Seçimi ve Güç Hesaplama
Yat sahipleri için en zorlu karar, doğru jeneratör kapasitesini belirlemektir. Gereğinden küçük bir jeneratör, aşırı yüklenerek devre dışı kalır. Gereğinden büyük bir jeneratör ise düşük yükte çalışarak motor ömrünü kısaltır ve kurumlanma yapar (wet stacking).
Doğru seçim için aşağıdaki adımlar izlenir:
- Yük Analizi: Teknede aynı anda çalışması muhtemel tüm AC cihazların gücü (Watt) toplanır.
- Demeraj Akımı: Klimalar ve buzdolapları gibi motorlu cihazlar, ilk kalkış anında normalin 3-4 katı akım çeker. Jeneratör bu anlık talebi karşılayabilmelidir.
- Yedekleme: Büyük yatlarda genellikle iki jeneratör bulunur. Biri ana yükü karşılarken, diğeri gece kullanımı (düşük yük) veya arıza durumu için yedek tutulur.
Tablo 1: Tipik Bir Yatta Enerji Tüketim Değerleri (Tahmini)
| Ekipman | Çalışma Voltajı | Ortalama Tüketim (Watt) | Kalkış Akımı Etkisi |
| Klima (12.000 BTU) | 220V AC | 1200 W | Yüksek |
| Su Yapıcı | 220V/380V AC | 2000 W | Orta |
| Buzdolabı | 12V/24V DC veya 220V AC | 150 - 300 W | Yüksek |
| Elektrikli Ocak | 220V AC | 2000 - 4000 W | Düşük (Resistif) |
| Navigasyon Ekranları | 12V/24V DC | 50 - 100 W | Yok |
| Akü Şarj Cihazı | 220V AC | 1000 - 3000 W | Orta |
Sahil Besleme ve İzolasyon Trafoları
Yat bir marinaya bağlandığında, enerjisini kıyıdaki "pedestal" adı verilen kutulardan alır. Bu işleme sahil besleme (shore power) denir. Ancak teknenin elektrik sistemini doğrudan kıyı şebekesine bağlamak risklidir.
Galvanik Korozyon Riski
Tekne topraklaması ile kıyı topraklaması birleştiğinde, su altındaki metaller (pervane, şaft, tutyalar) arasında bir pil etkisi oluşur. Bu durum, metallerin hızla erimesine (korozyon) yol açar.
Çözüm: İzolasyon Trafosu
İzolasyon trafosu, kıyı elektriği ile tekne elektriği arasındaki fiziksel bağı manyetik olarak keser. Enerji aktarılır ancak galvanik akım geçişi engellenir. Bu donanım, gövde koruması için zorunludur.
Enerji Depolama ve İnvertörler
Jeneratörü sürekli çalıştırmak, gürültü ve yakıt maliyeti yaratır. "Sessiz zamanlar" için invertörler devreye girer. İnvertör, akülerdeki DC enerjiyi, ev tipi cihazların kullanabileceği 220V AC enerjiye dönüştürür.
Modern sistemlerde "Kombi" cihazlar kullanılır. Bu üniteler hem invertör hem de akü şarj cihazı (redresör) görevi görür. Sahil elektriği veya jeneratör devreye girdiğinde aküleri şarj eder; enerji kesildiğinde milisaniyeler içinde invertör moduna geçerek cihazları beslemeye devam eder.
Güvenlik ve Bakım Rutinleri
Deniz ortamı; nem, tuz ve titreşim nedeniyle elektrik sistemleri için oldukça yıpratıcıdır. Yangın riskini en aza indirmek ve sistem ömrünü uzatmak için düzenli bakım şarttır.
- Kablo Bağlantıları: Gevşek bağlantılar ark (kıvılcım) oluşturur ve ısınır. Panolardaki vidalar periyodik olarak sıkılmalıdır.
- Jeneratör Bakımı: Yağ değişimi, impeller (su devirdaim lastiği) kontrolü ve egzoz dirseği temizliği aksatılmamalıdır. Tıkanmış bir su emişi, jeneratörün dakikalar içinde hararet yapmasına neden olur.
- Akü Suyu: Kurşun-asit akülerde saf su seviyesi kontrol edilmelidir. Jel veya AGM akülerde ise kutup başlarının temizliği yeterlidir.
Teknolojinin gelişmesiyle birlikte Lityum-İyon (LiFePO4) aküler, yatlarda daha sık kullanılmaya başlanmıştır. Bu aküler, daha hafif olmaları ve derin deşarj yetenekleri ile enerji yönetiminde yeni bir dönem başlatmıştır. UNOKS, en güncel teknolojileri takip ederek denizcilere sürdürülebilir ve güvenli enerji çözümleri sunar. Elektrik sistemi, bir yatın konforunu belirleyen görünmez güçtür; bu gücü doğru yönetmek, denizin keyfini çıkarmak demektir.
